Saatimizin sesini kısmak için saniyenin üstüne tıklayın.
egedersler
Tariz
Üzüntü, öfke ve intikam gibi duyguların etkisiyle başvurulan bir sanattır. Buna "dokunaklı söz söylemek sanatı" diyebiliriz. Söylenilen sözde alaylı bir hava vardır. Sözün gerçek manası veya mecazî manası karşımızdakini görünüşte rahatsız etmez. Fakat sözü söyleyen kişi söylediği sözün tam tersini taşıyan manayı kast eder. Böylece söze muhatab olan kişi cümlenin görünürdeki anlamını reddecek durumda değildir; fakat bu sözün tam ters manası kast edildiğinden, ama bu ters mana açıkça söylenmediğinden söylenilen söze cevap verecek durumda da değildir. Velhasıl söylenen söz tam hedefini bulur, karşıda kine ders verir, onu azarlar, onunla alay eder ama karşıdakine cevap imkânı bırakmaz. Tesirli bir sanattır.
Tariz tek kelimeye dayanmaz. Birden fazla kelimeden oluşan mürekkep bir ifadeye dayanır. Yani tariz tam bir cümle ile yapılır. Burada akla şu soru gelebilir: "Peki karşımızdakinin söylediği bir cümleyi kabul etmediğimizi bildirmek için, kabul eder şekilde söylediğimiz 'evet', haklısın', 'öyledir' gibi tek kelimelerle yapılan sanat tariz olmaz mı?" Elbette tariz olur. Çünkü biz o tek kelimelik cümleyi söylerken, karşımızdakinin söylediği cümleye ek yapmış oluruz. Dolayısıyla bizim cümlemiz, önce söylenen cümle ile birleşir ve mürekkep bir ifade meydana getirir.
Tarizi, Kinaye sanatı ile karıştırmamak lâzımdır. Halk arasında tarize yanlış olarak kinaye denilir. Kinayede söz gerçek ve mecazî anlamlarıyla değerlendirilebilir, ama kast edilen, sözün mecazî manasidir. (Bk. Kinaye)
Tarizde ise söz ne gerçek ne de mecazî manası ile değerlendirilebilir. Kast edilen sözün tam zıddı (karşıtı) olan bir manadır.
Örnekler:
Kaba bir adama söylenilen,"Nezaket toplum içinde insanların en kıymetli özelliklerin dendir." cümlesinde tariz vardır. Bu söze kaba adamın itiraz etmesi imkânsızdır. Ama bu sözle aynı zamanda o kişiye "kabasın, nazik değilsin" de denilmiştir. Bu sözde ağır bir alay vardır. Bu tür tarize TEHEKKÜM denir. İnce bir alay ve dokunaklılık ifade eden tarize de İSTİHZA adı verilir.
Edebiyatı tutup boğdu gürûh-ı kudema
Okuyun siz de onun canına ey genç üdebâ
(Eski edebiyatçılar edebiyatı tutup boğdular/Ey genç edebiyatçılar siz de onun canına okuyun.)
Yukarıdaki beyitte eskilerin edebiyatı anlaşılmaz hâle getirdikleri söylendikten sonra, görünüşte genç; edebiyatçıların eski edebiyatın canına okumaları isteniyor.Halbuki bu sözle kast edilen fikir genç edebiyatçıların edebiyatla ilgilerinin olmadığı ve başarısızlıklar İşte bu beyit de istihzaya örnektir.
Bugün 79 ziyaretçi (90 klik) kişi burdaydı!