Saatimizin sesini kısmak için saniyenin üstüne tıklayın.
egedersler
Kinaye
Gerçek ve mecâzî anlamları olan bir sözü, onun mecâzî anlamını kast ederek kullanma sanatıdır. Kinâye sanatı pek çok atasözünde ve deyimde mevcuttur. Dilimiz kinâyeli kullanışa gayet elverişlidir. Kinâye sanatı ile mecaz-ı mürseli ve istihdâm sanatını karıştırmamak lâzımdır. Mecaz-ı mürsel ile kinayenin farkı şudur:
1. Kinâyeli söz (tamlama veya kelime grubu) gerçek anlamıyla da değerlendirilebilir. Ama asıl kast edilen o sözün mecâzî manasıdır.
2. Mecâz-ı mürsel'de ise söz gerçek manasıyla asla değerlendirilemez. (Bkz. mecâz-ı mürsel)
İstihdam sanatı ile kinâyenin farkına gelince:
1. Her iki sanatta da kelimenin hem gerçek hem de mecâzî manası söz konusudur. İstihdamda mecazî ve gerçek mana aynı ölçüde değerlidir. Yani cümlede aynı ağırlığa sahiptirler. Cümle veya mısra manalandırılırken her iki manaya da yer verilmek zorundadır, zirâ iki mana için de ip ucu vardır. (Bkz. İstihdâm)Kinâyede ise ağırlık mecâzî manadadır. Kinaye sanatını yapan, mecâzî manayı kast etmiştir. Gerçek mana ise aralık bırakılmış bir kapı gibidir. Şayetmuhatap kinayeye cevap vermeye kalkarsa o aralıkbırakılmış kapıdan kaçılır. Yani gerçek mana o zamanyarar.
Kinâye açıkça söylenmesi mahzurlu olan duyguları, alay ve hakaret gibi maksatları taşıyan sözleri söylemeye yarayan bir sanattır. Durduk yerde bu yolabaşvurulmaz. Fakat kinâye her zaman alay ve hakaret gibi duygular için kullanılmaz. Anlatıma genişlik vermek maksadıyla da bu sanata başvurulur. Mecâzi mananın yanında gerçek mana da bir görüş ufku açar. Yani kelimenin iki ifade kudretini birden kullanmış oluruz ki bu da söze zenginlik verir.
Ben toprak oldum yoluna
Sen aşurı gözetirsin
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın
(Yunus Emre)
"Taş bağırlı dağlar" sözü kinâyelidir. "Hissiz, katı kalpli, merhametsiz" gibi mecâzî manalarda kullanılmıştır. Fakat sözü gerçek manasında aldığımız zaman da ifade kudreti vardır. Çünkü dağların yamaçları hakikaten kayalarla kaplı olabilir. İşte kinaye sanatı böyle bir mana genişliği ve ifâde kudreti sağlar.
Âhır ağardı tan yeri re's-i cibâlden
Serhadde yol göründü Acem tahtgâhma
(Yahya Kemal, Sefer, EŞR, s. 10)
"yol göründü" ifadesi kinâyelidir. "Sefer vakti geldi." şeklinde mecâzî manada kullanılmıştır. Ama tan yeri ağarınca hakikaten etraftaki yollar da görülür. Bu da sözün gerçek manasıdır.
Makbul isen herkes hitâbına kulak tutar.
(Yahya Kemal, Kıt’a, EŞR, s. 136)
“Kulak tutmak” değer vererek dinlemek (mecâzî mana). Dinleyenler kulaklarını gerçekten tutabilirler (gerçek mana).
Yumdu dünyaya elâ gözlerini.
(Yahya Kemal, Nazar, EŞR, s. 150)
“Gözlerini yummak” ölmek (mecâzî mana). Ölen kişi gözlerini yumar (gerçek mana).
Bugün 136 ziyaretçi (152 klik) kişi burdaydı!