Saatimizin sesini kısmak için saniyenin üstüne tıklayın.
egedersler
İstihdam
Bir kelime veya deyimi, hem gerçek hem de mecâzî anlamıyla değerlendirilebilecek şekilde kullanmak sanatıdır.
Îhâm sanatıyla karıştırılmamalıdır. Îhâm'da kelimenin gerçek anlamları söz konusudur. İstihdam'da hem gerçek hem mecâzî mana vardır. Ayrıca bu sanatta kelimenin gerçek ve mecazî manada kullanıldığını gösteren ip uçları mevcuttur (Bkz. îhâm).
İstihdâmı Kinâye ile de karıştırmamak lâzımdır. Sanatkâr kinayede sözün mecâzi manasını kast ederek kullanır (Bkz. Kinâye).
Demek ki istihdâm sanatında kelime aynı anda biri gerçek, diğeri mecâzî iki anlamıyla birlikte kullanılmıştır ve her iki mana için cümlede işâret vardır.
Örnekler:
Bahar erdi, açıldı sevdiğim hem fasl-ı dey hem gül Biri sahn-ı gülistandan biri sahn-ı gülistanda
Çıkıp birlikte gülzârı temâşa etsek olmaz mı
Gül anda bülbül anda cümle âsâr-ı bahâr anda
(Muallim Naci)
Yukarıdaki kıtada "açıldı" fiili hem gerçek hem mecâzî manada kullanılmıştır. Kelimenin mecâzî manası "uzaklaşmak"tır. Kelimenin gerçek manası ise "çiçeğin açılması"dır. Birinci mısra buna göre şöylemanalandırılır:
"Sevdiğim bahar geldi, hem kış mevsimi uzaklaştı hem de gül açıldı." İşte bu mısrada kelimenin iki manası da kullanılmıştır. "Uzaklaşmak" manasına işaret olmak üzere "fasl-ı dey" (kış mevsimi), çiçeklerin açılması" manasına işaret olarak da "gül" kelimeleri söylenmiştir.
Zaman o gül gibi gül görmemiş zaman olalı
Gülün güzelliği dillerde dâstân olalı
(Y. Kemâl, Söz Meydanı, EŞR, s.37)
"Gül" kelimesi mecâzî olarak "sevgili" manasında kullanılmış. İkinci mısrada ise bir çiçek türü olan "gül" manasında kullanılmış. Çünkü gül çok eskilerden beri sevilen bir çiçektir. İkinci mısrada buna işaret ediliyor. Ama eskiden beri görülen güller arasında o gül (yani sevgili) gibisi görülmemiştir. Bu da mecâzî manaya işarettir.
Ayağa düş dilersen başa çıkmak
Anınla başa çıktı câm-ı sahbâ
(Hayâlî)
Yukarıdaki beyitte hem "ayak" hem de "başa çıkmak" sözlerinde istihdâm sanatı vardır. Birinci mısradaki "ayak" gerçek manasında kullanılmıştır.Yükselmek istersen ayağa kapan." denilmiştir. İkinci mısrada ise "anınla" kelimesi işaret yoluyla ayak kelimesinin yerini tutmaktadır. Yani işaret zamiridir. Fakat gerçek ayak değil, "kadeh" manasında kullanılmıştır. Bu da mecâzîdir. Şarabın onunla "ayakla" (kadehle) insanın başına çıktığını (sarhoş ettiği) söyleniyor. Görülüyor ki "ayak" kelimesinin her iki manası için de işâret vardır. Birinci mısrada "baş", ikinci mısrada câm-ı sahba bu işâreti taşıyan sözlerdir.
Bugün 182 ziyaretçi (206 klik) kişi burdaydı!